Nowak | Obwód głowy

„Obwód głowy” jest zbiorem reportaży, które ukazywały się w Dużym Formacie, a następnie zostały zebrane w jeden tom (najpierw przez wydawnictwo Czarne, a następnie wznowione i opatrzone posłowiem przez Dowody na istnienie). Są to opowieści o Niemcach, którzy żyli na terenach obecnie zachodniej Polski, o stosunkach polsko-niemieckich, a wreszcie o ludziach w obliczu przerażenia.

Krótki wpis o naszym przewodniku

Włodzimierz Nowak – urodzony w roku 1958. Kulturoznawca, nominowany do nagrody im.  Ryszarda Kapuścińskiego i Nagrody Literackiej Nike.  Na podstawie tytułowego reportażu „Obwód głowy” stworzono sztukę teatralną, którą można obejrzeć w Teatrze Nowym w Poznaniu.

Krótki wpis o książce

12 reportaży o ludności niemieckiej. 12 zróżnicowanych pod względem tematyki reportaży (z lat 1997 – 2006), które ponownie potwierdzają, często zapominaną, niejednoznaczność i nieoczywistość poznawanych historii.

W zbiorze mamy zatem historię starszego mężczyzny oszukanego przez kobietę, który w latach 80. pomagał Polakom i przewoził przez granicę niezbędne do życia towary. Historię euromiasta Gubin/Guben – granicznego miasta, w którym zachodni niemiecki brzeg od Polski oddziela Nysa. Historię niemieckiego wojaka Manfreda, który uciekł z Wehrmachtu i wstąpił do polskiej partyzantki. Reportaż o przemytnikach, którzy przez Nysę przerzucają „towar”, czyli migrantów (reportaż z 1998 roku). Opowieść o domie publicznym prowadzonym w przygranicznej miejscowości, jego właścicielu i  jego mieszkańcach. O Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą oraz jego studentach prawa niemieckiego i polskiego. O życiu zwykłych ludzi w NRD, zburzeniu muru i zderzeniu z rzeczywistością byłego RFN. O fabryce Opla w Gliwicach i konkurencyjnej firmie w niemieckim Bochum. Wszystkie reportaże są bardzo ciekawe, chociaż ich poziom pod względem stylu jest różny.

Najbardziej dla mnie wstrząsające są trzy poniższe reportaże.

„Noc w Wildenhagen” – reportaż o kobietach, które popełniały samobójstwo w obliczu nadchodzących Rosjan w 1945 roku. Mała Adelheid przeżyła i była bezpośrednim świadkiem tragedii – na własne oczy widziała, co się działo w stodole. Na ziemiach zachodnich Polski całe rodziny wybierały „wolną śmierć” w obawie czynów, których mieli dokonać Rosjanie.

„Obwód głowy” – historia myśli eugenicznej wg Himmlera i opowieść o polskiej dziewczynce, która przebywała w specjalnym ośrodku Lebensborn czekając na nową Mutti. Organizacja Lebensborn pomagała ciężarnym niemieckim kobietom urodzić dzieci w dyskretnych warunkach, a także umożliwiała Niemcom adopcję dzieci o wysokiej wartości genetycznej i rasowej.

„Mój warszawski szał” – opis Powstania Warszawskiego z perspektywy młodego niemieckiego chłopaka, którego wzięli do wojska na stanowisko sapera.

W ostatnim rozdziale jest podsumowanie zebranych historii i razem z Włodzimierzem Nowakiem śledzimy dalsze losy niektórych bohaterów, a także dowiadujemy się, jaki był odbiór „Obwodu głowy” zarówno w Polsce, jak i w Niemczech.

Na koniec oddajmy głos naszemu przewodnikowi.

Kiedy pytają mnie po polskiej albo niemieckiej stronie, o czym jest Obwód głowy, mówię, że to książka o sprawach, które nie mieszczą się w głowie. I o tym, jak po nich żyć.  Trauma, wojna są w historiach moich bohaterów tylko początkiem dramatu, „zawiązaniem akcji”. To, co najważniejsze, dzieje się potem. Jak sobie radzą i jak sobie nie radzą, jak pamiętają i jak starają się zapomnieć. (str. 324-325)